Pediatria On Line è la community dei Pediatri Italiani: un circuito di discussione e confronto fra migliaia di medici specialisti moderni ed aggiornati.
dal passato al presente
La "cassetta degli attrezzi" di ogni Pediatra.
a cura di: Dott. Antonio Semprini (pediatra)
Ho creduto opportuno dare un mio contributo alla conoscenza di quegli autori che, attraverso i secoli, hanno scritto sui problemi legati all'allevamento dei bambini e alle loro malattie. Questo sarà un elenco che potrà essere arido e noioso solo per chi non vorrà approfondire la materia storica andando a cercare quei testi per poterli consultare e capire la lunga e faticosa strada che la nostra specialità ha percorso nei millenni e, conseguentemente, la condizione dell'infanzia. In questa prima versione compare soltanto una edizione per titolo, possibilmente la prima, ma sarò mio compito, in un tempo difficile da calcolare data la grande mole di lavoro che mi attende, offrire di ogni titolo tutte le edizioni fatte, al fine di renderne più possibile il reperimento sul mercato antiquario o nelle biblioteche.
Invito tutti a collaborare inviando le note bibliografiche di eventuali testi che fossero sfuggiti alla mia ricerca.
De natura pueri, Venezia, stampato su mandato e a spese degli eredi di Ottaviano Scoto per Boneto Locatelli, 1502
Edito da Bassianus Politus. Contiene:
De generatione animalium, Venetiis, in aedibus Aldi & Andreae asulani soceri, mense februario, MDXIII
AULO CORNELIO CELSO (I Sec.d.C.), Sulla Dentizione; Sui vermi; Sulla epilessia; Sul taglio del frenulo linguale corto. In:
De Medicina, Firenze, Nicola Laurenzi, Alemanno, 1478 e in "Della Medicina", a cura di Dino Pieraccioni, trad. ital., Sansoni Editore, Firenze, 1985 e 1990.
SORANO D'EFESO (II sec.d.C.), Gynecia, Ed. critica di Valentino Rose (Sorani Gyneciorum vetus traslatio latina nunc primun edita) con testo greco. Teubner, Lipsia, 1882. -C.M.Cattabeni, trad. italiana dei 23 capitoli attinenti alla puericoltura, in: Nicola Latronico, Storia della Pediatria, Ed. Minerva Medica, Torino ,1977.
AULO GELLIO (II sec.d.C.), Elogio dell'allattamento al seno. In "Noctes Atticae", Venezia, Bernardinus de Choris de Cremona, e Simon de Luere, 1489."
GALENO (II sec. d.C.), Consilium puero comitiali morbo laboranti scriptum. In: Opera, Basilea, And.Cratandri, 1531. De puero epileptico, Riv. Di storia di Sc.med. e nat., n.5 e 6, 1930. (a cura di Botto-Micca). Galeno, De semine, Venetiis apud Valgrisium, cap.7, 1522.
ARETEO DI CAPPADOCIA (II SEC. D.c.), Delle ulceri delle tonsille, in "De acutorum ac diuturnorum morborum causis et signis. Lib.IIII. De acutorum, ac diuturnorum morborum curatione. Lib.IIII / Aretei Cappodox, Parigi, Ard. Turnebum, 1554 e in : "Delle cause, dei segni e delle cure delle malattie acute e croniche". (Trad. ital. di Francesco Puccinotti),Tip. Bertani Antonelli & C., Livorno, 1844.
Quinto Sereno Sammonico (III sec.d.C.), Sulla fecondazione e il parto; Sulla diarrea; Sui bambini molestati dalla dentizione e dalla strige. In: Opera ( Rufius Festus Avienus), Impressum Venetiis arte & ingenio Antonii de Strata Cremonensis, 1488 octavo calendas Novembres ( 25 ottobre) e in : "Liber medicinalis", Aldo Manuzio, Venezia, 1547 ( nel contesto di: "Medici antiqui latini"). In : La Medicina in Roma antica: Il Liber medicinalis di Quinto Sereno Sammonico, a cura di Cesare Ruffato, Trad. ital., Strenna UTET 1996, UTET, Torino.
ORIBASIO DI PERGAMO ( IV sec. d. C.) In: Collectorum medicinalium libri XVII. Qui ex magno septuaginta librorum volumine ad nostram aetatem soli pervenerunt /Joanne Batista Rasario interprete. Venetiis, apud Paulum Manutium, Aldi f. (ca.1554)e in Sinagoghè, prima traduzione in lingua moderna francese di Daremberg, Bussemaker e Molinier, Parigi, 1851-1856.
EZIO DI AMIDA ( V-VI sec. d.C.) Aetii Antioch.ni medici De cognoscendis et curandis morbis sermones sex,iam primum in lucem editi,interprete Iano Cornario Zuiccauien medico. Basileae in officina Frobeniana,per Hieronymum Frobenium et Nicolaum Episcopium mense Augusto anno MDXXXV.
PAOLO D'EGINA (VII sec.d.C.), Opera Medica, a Jo.Quinterio versa, Lugduni, 1551, fol.
RHAZES (Abù Bakr Mohammed Ibn Zakaria) ( IX-X SEC.), Practica puerorum (o De egritudinibus puerorum o De morbis puerorum o De cura puerorum), Milano 1481; Venezia 1487 e 1500; Lione 1511; Basilea 1544. Prima trad. italiana: Roma, Istituto di storia della Medicina,1959.
De variolis et morbillis liber, Trad. latina di Lorenzo Valla, Piacenza, 1498. Prima trad. italiana di Botto-Micca,193?
Avicenna (Ibn Sina) ( X-XI sec.), Canon, Padova, / J.Herbort, 1479 (trad. latina di Gerardo da Cremona).
- Spunti di puericoltura nel terzo "fen" del primo libro del Canone di Avicenna, Humana Studia. Roma, fasc. 5-6, 1956.
Trotula, in: Experimentarium medicinae/ Continens Trotulae curandarum aegritudinum muliebrium, ante, in et post partum lib. Unicum, nusquam antea editum… Argent/orati/, apud Joannem Schottum, 1544. E in: La puericoltura negli scritti di Trotula, dott.ssa salernitana, di Battistini G., Riv. Ital. Scienze Med. E nat. V.1-2, 1940.
Il Codice pediatrico di Breslavia (fine XIV sec.), Trattato manoscritto inedito (?) di autore ignoto, conservato nella Biblioteca dell'Università di Breslavia, che costituisce l'anello di congiunzione tra il primogenito classico trattato arabo di Rhazes e il posteriore latino di Paolo Bagellardo. -Un inedito codice pediatrico del sec. XIV. Atti del IV congresso Storico dello Studio Firmano. Fermo, 1961.
Alberti, Leon Battista, in: Trattato del governo della famiglia d'Agnolo Pandolfini colla vita del medesimo scritta da Vespasiano da Bisticci. Firenze, nella Stamperia di S.A.R., per li Tartini e Franchi, 1734.
Aldobrandino da Siena (XIII sec.), Regime du corps,Lyon,verso il 1480, in fol. Got. (Contiene due capitoli di interesse pediatrico: Comment la femme se doit gardere quand ele est encaint e comment on doit garder l'enfant quand il è nés.)
Francesco di Neri da Barberino (XII-XIV sec.), Reggimento e costumi di donna.
Albini da Moncalieri (XIV sec.), De sanitate custodia (La balia)
Michele Savonarola (XIV-XV sec.), De rezimento dei fanzuoletti, (in: Ad mulieres ferrarienses de regimine pregnantium et noviter natorum usque ad septennium). - Trattato ginecologico pediatrico in volgare, edito a cura di Luigi Belloni, Milano, 1952.
Paolo Bagellardo (m. nel 1492), Libellus de aegritudinibus infantium ac remediis,per Mart. de septem arboribus Prutenum, Patavii,1472, in 4, di 38 f. Tradotto in italiano nel 1486 e in francese nel 1538). Primo incunabolo pediatrico.
Bartolomeo Metlinger, di Ingolstadt (m. nel 1492), Regiment der Jungen Kinder, Augusta 1473
Cornelio Roelans (Belgio, 1450-1525), Opusculum aegritudinum puerorum, Lovanio, 1484.
Saliceto Guglielmo, Lactumen in capitis puerorum. In summa conservationis et curationis. Venezia, 1490.
Eucardio Roesslin (m.1526), Rosengarten, Strasburgo,Martinus Flach j.,1513, (scritto in tedesco fu poi tradotto in francese, inglese, olandese e latino e pubblicato in 40 edizioni fino al 1730).
Ryff, Walter Hermann, Frawen Rosengarten, Francoforte, Christian Egenolff,/1545/ e 1561.
Scipione Mercuri (1540- 1615) La commare o riccoglitrice, Venezia, Ciotti,1595, 1601 (e successive numerose altre edizioni)
Madame Boursier (1563-1636), (Levatrice della regina di Francia Maria de' Medici) Observation diverses sur la sterilité, perte de fruict, foecondité, accouchement et maladies des femmes et enfants nouveaux naiz (Louise Bourgeois Boursier) Paris, A.Saugrain, 1609.
Scipione Mercuri, Degli errori popolari d'Italia, Ciotti, Venezia, 1603
Ludovico Bonaccioli, De foetu formatione, Opera inserita a pag. 147 del "De virginitatis notis" di Sever Pinaeus.
Amstelodami, 1663. Biblioteca Comunale Ariostea di Ferrara.
Benivieni A., De abditis nonnullis mirandis morborum causis. Giunti, Firenze,1507.
Benivieni A., De regimine sanitatis ad Laurentium Medicem, Edito da L.Belloni, Torino, 1951.
Brunfels O., Formulario per le donne e i bambini, 1507
De Zerbis G., Anatomia infantis, Marburgo 1537
Tolet P. Opusculum recens natus de puerorum morbus. Lione, J.Barbous per Germanum Rose 1538.
Michelangelo Biondo (1497-1565), De affectibus infantium et puerorum, Roma, 1539
Austrius S., De infantium sive puerorum, morborum et symptomatum, dignotione, tum curatione liber, etc. Basilea, B. Westhemer,1540.
Massa N., De febre pestilentiali, morbillis, variolis, etc., Venezia, F.Bindoni & M.Pasini,1540.
Echtius: De scorbuto vel scorbuto passione epitom. Witteb, 1541.
Leonello dei Vittori (1450-1520), De aegritudinibus infantium tractatus. Ingolstadt, 1544.
Miron G., De regimine infantium, 1544
Thomas Phaer (XVI sec.), The boke of children, (primo testo pediatrico in lingua inglese),1545.
Fracastoro G., De contagione et contagiosis morbis. Venezia, 1546.
Cardano G., Libellus praeceptorum filiis,1547
Labela de Avila (XVI sec.), Libro del regimento de la salud, de la esterilidad de los hombres y muyeres y de las enfermedades de los ninos, 1551. Primo libro pediatrico in lingua spagnola.
De Monteaux J., Le cause, i sintomi e la cura delle febbri del bambino e delle altre malattie infantili. 1558.
Simon de Vallambert (XVI sec.), Cinq livres de la manière de nourrir et gouvener les enfants de leur naissance, 1565.
Luigi Tansillo (1510-1569), La balia (poema didascalico), pubblicato soltanto nel 1767 a Vercelli da G.A. Renza
Joubert L.: Erreurs populaires au fait de la médecine et ré gime de santé. 1570
Rousselet J.: An lac nutricis viri consuetudine deterius? Paris, 1573.
De Gayette J.: Estne foetus matri quam patri similior? Paris,1576.
Ognibene Ferrario (XVI sec.), De arte medica infantium, Marchetti, Brescia, 1577 (Fig.6)
Alphani F.: Opus de pestilentia variolis et morbillis. Neapoli, 1577
Girolamo Mercuriale (1530-1606), Nomothelasmus, sive ratio lactandi infantes, 1522;
De morbis puerorum, Paolo Meieto, Venezia, 1583 ( primo vero trattato di patologia pediatrica)
Schèvole de Sainte Marthe, Paedotrophia, 1584 (poema didascalico)
Leurechon J.: An pueri per nutrices curandi? Paris,1589.
Iacopo Tronconi ( XVI se.), De custodienda puerorum sanitate ante partum in partum et post partum, 1595.
Wittichius J.: Libellus de infantilium aegritudinum medicatione, 1596
Geronimo Soriano (XVI sec.), Metodo y orden de curar lo enfermedades de los ninos, Madrid, 1600.
Fabrizio D'Acquapendente: De formato foetu, Venezia, 1600.
Giorgio Maler (Georgius Pictorius) (XVI sec.), "La camera delle donne", che contiene un trattatello sulla terapia delle malattie infantili, dove fa la prima descrizione del bambino rachitico.
Igneus Rom (du Feu): An nutricis menstruate lac infantum sanum? Paris, 1601
Duttel Ph.J.: De morbis foetum in utero materno. Magdeburgo, 1602.
Mario Zuccari, Tractatus de morbis puerorum,Neapoli, apud Jo. Baptista Subtilem,1604
Guillemeau J.: De la nourritoure et gouvernement des enfants. 1609.
Francisco Perez, Liber de affectionibus puerorum una cum tractatus de garrotillo appellato, 1611 (sulla difterite, che in Spagna veniva chiamata "garrotillo" da garrota.)
Casales P.: De morbo garrotillo appellato. Madrid, 1611.
Perez Cascales de Guadalajara: Liber de affectionibus puerorum. 1611
Zuiblius G.: De quibusdam puerorum affectibus. Basilea,1613.
De Pois C.: An cum semine morbi? Paris, 1614.
Liceti F.: De monstrorum causis, natura et differentiis. Patavii, apud Casparem Crivellarium, 1616. (Esiste una seconda edizione illustrata : Patavii, 1634.)
Foglia G.A.: De anginosa passione crustosis malignisque tonsillarum multaque Regni loca vexantibus. Neapoli, ex Tipographia Tarquinii Longi, 1620.
G. Sgambati. De pestilenti faucium affectu (descrizione di una tremenda epidemia di difterite verificatasi a Napoli nel 1617). Neapoli, excudebat Tarquinius Longus, 1620.
Breda E.: An lac nutricis vizi consuetudine deterius? Paris, 1621.
Sennert D.: De scorbuto tractatus. Wittembergae, apud zachariam Schurerum, 1624. De infantium curatione tractatus. In Practicae medicinae liber primus/- sextus/,/ Wittebergae/ Sumptibus viduae et haered. Zachariae Schureri senioris, 1628-1635.
Strobelberger J.S.: Brevissima manuductio ad curandos pueriles affectus Norimbergae, Typis Abrahami Wagenmanni, 1625.
G.Battista Cortesi, Sull'idrocefalo dei bambini, in Tractatus de vulneribus capitis…etc., Messanae, Typis Petri Breae, 1632
Riolan J.: Schola anatomica novis et raris observationibus illustrata. Cui adjunta est accurata foetus humani historia…Parisiis, Apud Alrianum Perier, 1608. Ergo lac statim e puerperio longe vetustiori recens natis infantibus salubrius. Paris, 1636.
Aldrovandi U.: De monstrorum historia. Boloniae,Typis Nicolai Tebaldini, 1642
Fonteyn Nicolaas: Commentarius in Sebastianum Austrium, medicum caesareum " De morbis puerorum". Amstelodami, Apud Joannem Janssonium,1642.
D.Whistler, De morbo puerili anglorum (Tesi sulla rachitide), 1645
Zillinger G.G.: De infantum ac puerorum morbis. Strasburgo, 1649.
Fr. Glisson, De rachitide, sive morbo puerili qui vulgo " the Rickets" dicitur, Londra,1650 (uno dei contributi più originali e concreti alla patologia e alla clinica della sindrome rachitica.)
Charleton G.: De scorbuto libel. singul. Londra, 1651.
Bartolini, Tommaso:
Ortlob F.:
Pemell R.: De morbis puerorum, Londra, J.Legatt, 1653
Wharton T.: Adenographia, sive glandularum totius corporis descriptio. Londra, cap. XIV, 1656.
Amthor J.: De monstris. Jiena, 1657.
Amthor K.: Noscornium infantile et puerile, Schleusingen,1638
Morand A.: An infantulis solum lac nutricis? Paris, 1657.
Primrose J.: De morbis puerorum, Rotterdam, 1658G.
Grulinger Ph.: Trattato delle malattie dei bambini. Nordhaugen,1660.
Starsmare J.S.: Children diseases…From the time of their birth to forteen years of age, London,1664
Cartesio R.: L'Homme, et un traité de la formation du foetus du mesme autheur. C.Angot,Paris, 1664.
Rule G.: De rachitide. Leida, 1665.
Lohrmann G.: Disputatio medica inauguralis de hydrocephalo… Lugduni Batavorum, ex officina Cornelii Driehuisen.
Willis Th.: Tractatus de scorbuto.1667 ( sta nella sua " Patologia").
Needham G.: Disquisitio anatomica de formato foetu. Londra, 1667.
Schongast C. A.: " The eichets" Anglorum seu de rachitide. Lipsia, 1668.
De Le Boe Silvius: Praxeos medicae, liber quartus: De morbis infantum. Amsterdam, presso A.Wolfgang, 1674.
Ettmueller M.: Valetudinarium infantile,Lipsiae, Literis Johannis Georgi, 1675.
Heinke G.: Valetudinarium infantile.Lipsia, 1675
Wedel, Georg Wolffgang:
Shevart: Non ergo recens nati nutricum mammis carere possunt. Paris, 1682.
Culperer N.: A tractate of the cure of Infants. 1684.
Ettmuller Michael: Valetudinarium infantile /Georg Heintke/, Lipsiae, impensis Nicolai Scipionis,1685.
Harris, De morbis acutis infantum, Londini, impensis Samuelis Smith 1689.
Lupin W.D.: De epilepsia infantili. Jena, 1696
Gregutus S.C.: Aegritudines infantium ac puerorum. Basilea,1696.
Pechey J.: A general treatise of the diseases of infants and children. Collected from the best practical authors…London, R. Wellington,1697.
Wedel,G. W.: Dissertatio inauguralis medica de defectu lactis, Jenae, Typis Christophori Krebsii, /1699/.
Pestorff J.L.: De dentitione difficili. Utrecht,1699.
Heslopp J.: De dentitione infantum difficili seu laboriosa.Leida, 1700.
29/4/2010
29/4/2010
Stai navigando come utente anonimo. Nessun problema per noi, ma in questo modo non potrai accedere alle pagine riservate ai Pediatri.
Se non lo hai ancora fatto, iscriviti.
Se sei già iscritto,
fatti riconoscere.
ICP è provider nazionale ECM accreditato standard Agenas per eventi residenziali, formazione a distanza e formazione sul campo.